Summary
"Vatileaks" has rocked the papal establishment and curial offices in the heart of Rome. Since the beginning of 2012 secret documents have been leaked to the press and the pope's butler has now been uncovered as the confidential insider. The documents have revealed serious infighting over more transparancy, especially in the field of banking.
Vatileaks
In de loop van januari en februari lekten een aantal documenten naar de Italiaanse pers, waaronder persoonlijke brieven aan de paus. In sommige documenten werd corruptie en mismanagement binnen het Vaticaan aangekaart, waardoor er alleszins sprake bleek van een interne machtsstrijd.
In een brief van Carlo Maria Viganò, waarmee het schandaal begon, werd bijvoorbeeld hevig afgegeven op gunstige contracten bij projecten ten behoeve van bevriende firma's, 'false invoicing' en ontbrekend geld. Viganò werd vervolgens vroegtijdig overgeplaatst naar Washington als ambassadeur of nuncio.
De hele affaire werd in de media al gauw Vatileaks gedoopt en heeft sindsdien kranten en weekbladen plus televisieprogramma's in Italië gedomineerd.
 |
| Enkele van de documenten. |
Gianluigi Nuzzi
Onderzoeksjournalist Gianluigi Nuzzi (geb. 1969) werd via tussenpersonen benaderd door een klokkenluider en kreeg later van deze informant een USB-stick met documenten overhandigd. Op basis hiervan schreef hij een boek, Sua Santita (Zijne Heiligheid), over corruptie en misstanden in het Vaticaan dat medio mei is verschenen.
De redacteur van L'Osservatore Romano (de eigen krant van het Vaticaan) begon bijvoorbeeld een lastercampagne tegen een rivaliserende redacteur van L'Avvenire (een krant namens de bisschoppen) wegens diens seksuele geaardheid met behulp van een krant uit de mediastal van Berlusconi.
Andere brieven tonen collusie tussen de regering van Berlusconi en het Vaticaan over hoe druk van de EU te omzeilen om belasting te betalen voor kerkelijke bezittingen. Grote donaties in cash aan de paus van banken en een televisiepresentator worden beschreven, evenals de gift van een grote truffel ter waarde van 100.000 euro aan de armen.
Machtsstrijd
Nuzzi zegt zelf, in een interview met het Franse katholieke magazine Pèlerin, de Kerk niet te willen schaden en dat hij een eindeloos respect heeft voor paus Benedictus XVI. De paus zou door alle schandalen zijn apostolische hervormingen geblokkeerd zien. De documenten werpen vooral een kwaad licht op kardinaal Tarcisio Bertone, min of meer de premier van het Vaticaan.
Bertone staat als staatssecretaris sinds halverwege 2006 aan het hoofd van de bureaucratie in de contacten met andere nationale kerken en de diplomatieke dienst. Inmiddels is hij verwikkeld geraakt in een machtsstrijd, met als centrum de stad Milaan, over de aanstaande opvolging van paus Benedictus. Als bisschop van Genua bestreed hij eerder onder meer het boek de Da Vinci Code van Dan Brown.
Informatievrijheid
In het boek zijn heel wat vertrouwelijke documenten van het Vaticaan opgenomen. De auteur zegt in het interview zeer weinig over hoe hij aan de documenten geraakte. ‘Gekregen van katholieken die al jaren in het Vaticaan werken. Zij willen de Kerk niet schaden en zijn trouw aan de paus en de Kerk maar zij zijn niet akkoord met de hypocrisie aan de top van de Kerk’, luidt het.Nuzzi hoopt dat zijn boek zal bijdragen tot wat meer transparantie achter de hoge muren van het Vaticaan. De documenten tonen in ieder geval dat er ook binnen het Vaticaan zorgen bestaan over transparantie. ‘De lekken zijn goed voor het welzijn van de Kerk’. Ook in een ander interview verdedigt hij zich wegens het recht op informatievrijheid.
Volgens de kerk zijn de publicaties daarentegen juist immoreel en zelfs crimineel want gebaseerd op diefstal: volgens aartsbisschop Angelo Becciu heiligt het doel daarom niet de middelen.
Vaticaanse bank
De voorzitter van de Vaticaanse bank, Ettore Gotti Tedeschi, werd een dag na de arrestatie van Gabriele ontslagen wegens een verslechtering van de normen voor goed bestuur. Tedeschi ('the Pope's banker') had voor zijn eigen veiligheid tussentijds een geheim dossier aangelegd met compromitterende informatie over leidende figuren in kerk en politiek voor het geval hij zich moest weren tegen valse aantijgingen of vermoord zou worden.
De bank - ook wel IOR of Instituut voor Religieuze Werken geheten - heeft overigens recent voor het eerst enige opening van zaken gegeven; zij voldoet inmiddels aan de minimale normen voor transparantie binnen de bankensector. De bank beheert ongeveer 35.000 rekeningen van katholieke congregaties, bisdommen etc; de jaarlijkse begroting van het Vaticaan bedraagt ongeveer 250 miljoen euro.
Nuzzi schreef eerder al, in 2010, een vergelijkbaar boek over het financiële wanbeleid van de Vaticaanse Bank - in Nederland verschenen als Vaticaan BV - op basis van 4.000 documenten gevonden in een afgelegen Zwitserse boerderij. De papieren waren van monsignor Renato Dardozzi (1922-2003), een van de invloedrijkste medewerkers van de Vaticaanse bank aan het eind van de vorige eeuw (lees meer over de financiële schandalen van toen).
Onderzoek
Het Vaticaan begon aan de hand van de vele lekken in april een eigen onderzoek met een commissie van kardinalen geleid door kardinaal Julián Herranz, lid van Opus Deï, later ondersteund door de eigen politie of gendarme. Gabriele werd op woensdag 23 mei gearresteerd nadat onderzoekers in zijn appartement een grote hoeveelheid (d.w.z. dozenvol) vertrouwelijke documenten vonden.
Gabriele is voormalig butler of majordomus van paus Benedictus XVI en was in dienst vanaf 2006; hij was tevens korte tijd in dienst van diens voorganger. Gabriele serveerde de paus diens maaltijden, kleedde hem en begeleidde hem ook vaak in de pausmobiel waar hij voorin naast de chauffeur zat. Hij woonde met zijn vrouw en drie kinderen in het Vaticaan.
De paus toonde zich diep geschokt over dit gedrag van zijn naaste vertrouweling. Gabriele zou e-mails en brieven die lagen op het bureau van Georg Gänswein, particulier secretaris van Benedictus, hebben gefotokopieerd en naar de media (lees: Nuzzi) hebben gelekt. Ook Gänswein geldt, naast Bertone, als belangrijk doelwit van tegenstanders van de paus.
De butler heeft het gedaan?
Omdat het Vaticaan geen gevangenis heeft werd Gabriele aanvankelijk vastgehouden in een van de drie politiecellen die het land rijk is, meestal gereserveerd voor zakkenrollers. Dit kan zonder aanklacht tot een maximum van 100 dagen (tweemaal 50 dagen, met eenmaal tussentijdse verlenging). Sinds juli is hij onder huisarrest geplaatst. Indien veroordeeld, zal hij naar een Italiaanse gevangenis verhuizen i.v.m. een uitwisselingsverdrag. Een pardon van de paus behoort echter eveneens tot de mogelijkheden.
Gabriele heeft inmiddels bekend en gezegd de corruptie binnen de kerk te willen bestrijden. Volgens de onderzoekers zou hij aan paranoia leiden en manipuleerbaar zijn. Bij de huiszoeking zijn tevens een cheque aan de paus ter waarde van 100.000 euro, een goudklompje en een zestiende-eeuwse kopie van de Aeneas van Vergilius gaangetroffen.
In de aanklacht is sprake van een handlanger genaamd Claudio Sciarpelletti, een computerexpert (of videoprogrammeur). Hij zou een pakketje met brieven hebben gekregen van Gabriele maar hier verder niet naar om hebben gekeken. Het onderzoek is nog lopende; het Vaticaan overweegt ook nog altijd stappen te nemen tegen Nuzzi. Ook zou Gabriele documenten hebben gedeeld met zijn biechtvader maar die zijn verbrand.
Volgens Nuzzi zou er sprake zijn van tot wel mogelijk twintig informanten. En gedurende de hechtenis van Gabriele is het lekken gewoon doorgegaan. Het echte lek wordt ook wel als Il Corvo (De raaf) aangeduid; de butler zou slechts een zondebok zijn, oftewel il postino (de boodschapper of postbode).
Pausdom: intriges
Dat het Vaticaan een obsessie met geheimhouding heeft staat onderhand wel vast, zoals ook het recente kindermisbruikschandaal heeft aangetoond. Het pausdom is al eeuwenlang het brandpunt van intriges en factiestrijd, hoe klein het ministaatje inmiddels ook moge zijn.
Tot halverwege de negentiende eeuw was de Heilige Stoel tevens een belangrijke regionale speler binnen Europa met internationaal gezag en allure. Wie momenteel kijkt naar de tv-serie The Borgias, met Jeremy Irons als paus Alexander VI, zal wekelijks meesmullen van de als heuse maffiafamilie neergezette Spaanse familieclan der Borgia's eind vijftiende eeuw.
Geheim archief
Het Vaticaan bezit ongetwijfeld een van de mooist denkbare archieven ter wereld: het zogeheten Archivio Segreto. Met in totaal 85 kilometer lengte fungeert het sinds 1612 als het centrale archief van de Heilige Stoel, maar is in wezen het privé-archief van de paus.
Dit jaar wordt tevens een speciale tentoonstelling gehouden in het Capitolijns Museum te Rome van de meest bijzondere kerkhistorische documenten getiteld Lux in Arcana: bekijk een fraaie selectie van documenten.
De spannende trailer van de tentoonstelling (let vooral op de muziek!) mag als voorbeeld dienen hoe archiefonderzoek op aantrekkelijke wijze voor de buitenwacht te presenteren.
Wegens de verschijning van een bijzonder boek over de geheime archieven, werd eerder in 2009 onderstaande video gemaakt met een uitgebreider bezoek aan de archiefruimten - ook wel de Bunker geheten.
Gerelateerde blogs
Grootste archiveringsschandaal in Amerika (ooit)
Grootste archiveringsschandaal in Nederland (ooit)?
Nawoord d.d. 9 november 2012/8 januari 2014
Op 6 oktober is Paolo Gabriele veroordeeld tot achttien maanden gevangenisstraf: de eis tegen hem was aanvankelijk drie jaar, maar men zag ruimte voor diverse verzachtende omstandigheden. Eerder gedurende het proces klaagde hij nog over mishandeling.
Vrij algemeen wordt verwacht dat de paus hem pardon zal verlenen. Dit is inderdaad gebeurd met Kerstmis 2012, toen de paus hem persoonlijk opzocht in de gevangenis.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten