Het bizarre leven van archiefdief Barry Landau

Gisteren is Barry H. Landau (63 à 64 jaar oud) veroordeeld tot zeven jaar cel voor het stelen van talloze documenten in de Verenigde Staten. Hiermee komt voorlopig een eind aan de geruchtmakendste archiefdiefstal ooit. Maar wie is hij precies?

Jeugd

Er is niet al te veel bekend over Landau zelf, geboren ca. 1948, en het weinige dat bekend is staat sinds zijn aanhouding niet langer vast. Hij komt oorspronkelijk uit Queens, New York; later zou hij proberen zijn duidelijk hoorbare accent te verhullen. Zijn vader was een handelaar in kaartjes voor Broadway en zijn moeder een fotografe die werkte voor Walter Winchell, een van Amerika's beroemdste roddeljournalisten. Volgens Landau diende zij in de Tweede Wereldoorlog als luchtmachtpilote. De grootouders waren immigranten.
Op 10-jarige leeftijd ontmoette Landau zijn eerste president: Dwight D. Eisenhower op het vliegveld van La Guardia toen deze in 1958 NY bezocht. Dit zou uitlopen op een bezoek aan het Witte Huis voor de Easter Egg competitie en het begin worden van een obsessie met Amerika's leiders.

New York Socialite

In de jaren zestig en zeventig is Landau een frequente bezoeker van allerlei feestjes en partijen. Zo komt hij o.a. voor in de dagboeken van Andy Warhol. Hij was overal aanwezig en liet graag namen vallen van mensen die hij allemaal kende. Niet iedereen kan zijn aanwezigheid waarderen; hij wordt gezien als 'a social climber' en is 'sycophantic' van karakter.
Hij is in die tijd persagent voor actrices als Eartha Kitt, Phyllis Diller en Patricia Neal. In 1979 belandt hij op de voorpagina van de New York Post, over het algemeen geen aanrader. Hij verklikt Hamilton Jordan, Chief of Staff van president Jimmy Carter, die hem vraagt om cocaïne te kopen in Club 54 in NY. Bij deze zaak is ook de beruchte fixer Roy Cohn betrokken. Een en ander leidt niet tot een veroordeling.

'An ordinary person whose led an extraordinary live' (volgens hemzelf)

New Yorkers zien zogezegd door hem (en zijn b-s) heen maar zijn typische mix van Broadway, Hollywood en Washington vormt inmiddels een geheel eigen aantrekkingskracht. Hoewel het hem niet echt voor de wind gaat - zo heeft hij bij gelegenheid geen geld voor de taxirit terug na een feest - blijven de invitaties in de jaren tachtig maar komen, en voor steeds exclusievere gelegenheden: onder meer een gala van Prins Charles of diners van presidenten. Hij komt overigens vaak wel als gast van een gast.

Bij sommige gaat hij vergezeld van Lynn von Furstenberg (de tweede vrouw van Egon von Furstenberg). Ook staat hij staat op foto's met onder meer Frank Sinatra en Oprah Winfrey of gaat hij uit met Liza Minnelli. Zijn uiterlijk verraadt desondanks een meer eenvoudige komaf: hij heeft een wat morzig voorkomen. Naar eigen zeggen heeft hij een 'production and consulting firm'.

Presidential historian: "the backstory of the American presidency"

Ergens in de jaren negentig vindt Landau zichzelf opnieuw uit: ditmaal als (presidentieel) historicus, zonder enige wetenschappelijke kwalificaties. Inmiddels kan hij wel bogen op een aanzienlijke collectie memento's die hij heeft bewaard en verzameld: uiteindelijk wordt het de grootste privé-collectie inzake het Amerikaanse presidentschap. Zijn specialiteit geldt vooral de inauguratie, zoals uit onderstaande video van 2005 blijkt.

chapter 9 from SS on Vimeo.

Later zal hij claimen acht presidenten (vanaf LBJ) te hebben gediend, weliswaar in ondergeschikte functies, maar hiervoor is nauwelijks enig bewijs voorhanden. Woordvoerders van diverse presidentiële bibliotheken ontkennen in ieder geval enige officiële dienstbetrekking.

Zelf zegt hij daarnaast consultant te zijn namens het Witte Huis (of de presidenten) voor historische aangelegenheden oftewel 'planning historic events'; vermoedelijk komt dat dichter bij de waarheid. Zijn netwerk aan kennissen in Hollywood en Washington is in ieder geval indrukwekkend.

Landau (met baard) en de Reagans.

Boek

Op televisie verschijnt hij steeds vaker bij CNN, NBC's Todayshow of andere netwerkstations om het ceremonieel en de glamour van het Witte Huis toe te lichten. In 2007 verschijnt zijn boek The President's Table. Two hundred years of dining and diplomacy, een boek over dineren op het Witte Huis, bij uitgeverij HarperCollins.

Het boek zou het eerste van drie delen moeten worden gebaseerd op zijn eigen collectie van 1,2 miljoen artefacten, incl. stukken behang en vloerbedekking uit het Witte Huis. Zijn toegenomen status reflecteert zich ook in zijn voorkomen; zo komt hij vaak met een poedel opdagen.

Voor Google gaf hij in 2009 een uitgebreide lezing over zijn eigen verzameling, de geschiedenis van presidentiële archieven, de rol van techniek in het presidentschap en honden. Tevens geeft hij daarbij zijn eerste powerpoint presentatie.

De arrestatie

Op 9 juli 2011 wordt Landau, samen met assistent/handlanger Jason Savedoff (24), gearresteerd bij de Maryland Historical Society nadat personeel achterdochtig is geworden. Zij zien Savedoff een document in zijn map steken en ermee weglopen; de politie wordt ingelicht.
De agenten vinden vervolgens ronddwarrelende papiersnippers op het toilet van dit keurige historische genootschap, waar Savedoff zich heeft opgesloten. Later worden nog zestig documenten gevonden in de laptoptas van Savedoff; sommige hiervan staan geregistreerd op de naam van Landau. Het duo wordt in eerste instantie aangeklaagd wegens de diefstal van documenten met een waarde van meer dan $100.000.

Totale omvang

Dit blijkt nog slechts het begin. In zijn appartement in West 57th Street te Manhattan (met een huurwaarde van $2,700 per maand) vindt de politie later duizenden documenten terug: er blijken er tenminste 6,500 gestolen te zijn, maar een definitief aantal valt moeilijk te geven. De diefstal voert vermoedelijk terug tot 2003, al lijkt de nadruk op de laatste paar jaar te hebben gelegen.

Landau in zijn appartement in 2007.

Andere historische genootschappen, archieven en bibliotheken aan de Oostkust van de Verenigde Staten blijken stelselmatig door het duo Landau-Savedoff - de twee ontmoetten elkaar in 2010 - bezocht te zijn gedurende de afgelopen jaren. De waarde van de diefstal wordt geschat op ruim een miljoen dollar. Mogelijk zijn er tussentijds ook enkele stukken vernietigd. Medewerkers van het NARA helpen bij het determineren van de oorsprong van de vele documenten.

Methodiek

Landau speelt bij de bezoeken telkens de rol van wetenschapper, terwijl Savedoff (vaak gepresenteerd als zijn neef) als assistent het meeste 'werk' verricht. Hij is ook degene die vantevoren de lijst met te stelen documenten opstelt. Tevens wordt een bepaalde rangorde aan historische figuren toegekend qua financiële waarde van de documenten. Niet alleen presidenten, maar bijvoorbeeld ook brieven van Napoleon of Beethoven vallen zo onder de aandacht. Het oudste gestolen document is een brief van Lorenzo de Medici uit 1479.

Ter plaatse wordt personeel ('overworked archivists') overladen met zoetigheid ('cupcakes and cookies'). Ondertussen worden de documenten in speciaal verdiepte en geheime zakken van ruimzittende blazers verstopt. Verwijzingen naar de documenten proberen ze vervolgens te verwijderen door ook de indexkaartjes uit de collecties mee te nemen. Markeringen op de documenten worden later verwijderd met schuurpapier.

Economische waarde

Hoewel er aldus een duidelijke relatie ligt met de financiële waarde van documenten, is er in deze zaak uiteindelijk slechts één geval van heling (van meerdere documenten) bekend geworden à $46.000 (inmiddels terugbetaald). Landau zegt zelf in het verleden verder nooit iets verkocht te hebben. Zijn collectie komt deels voort uit ruilhandel, iets wat op zich vaker voorkomt bij collectioneurs.
Geld lijkt daarmee in deze zaak toch niet het primaire motief te zijn geweest al valt dit ook niet uit te sluiten. Landau zou wel enigszins in geldproblemen verkeren, zo bleek gedurende de rechtszaak, en o.a. te overwegen zijn kunstcollectie te verkopen. In dat geval zou hij echter waarschijnlijk snel tegen de lamp zijn gelopen, iets wat deze heterdaad voorkwam.

Documentmanie?

De diefstal lijkt daarmee eerder het gevolg van een ongecontroleerde (document)manie van een autodidact-connaisseur met beperkte middelen. Elke verzamelaar weet dat een collectie tot een obsessie kan uitgroeien, met soms verreikende consequenties.
In dat opzicht doet zijn zaak enigszins denken aan die van bibliomaan Boudewijn Büch, die na zijn dood in diverse publicaties vooral ook als fantast werd ontmaskerd en bijvoorbeeld nogal eens goochelde met financiële middelen om zijn boekenhonger te stillen.

De Wall Street Journal legt op zijn beurt een mogelijke relatie met de sterke markt voor historische documenten. In de Verenigde Staten worden jaarlijks tussen de 5-8.000 stukken verhandeld, met een waarde van tussen de 30-50 miljoen dollar. De krant voorspelt tevens grote gevolgen voor het Amerikaanse archiefwezen; die hebben alvast hun onschuld verloren.

Ethische gedragscode archivarissen

Opvallend vaak zijn het overigens de eigen medewerkers die stelen: dit geldt voor Nederland evenzeer als voor de Verenigde Staten.
In Nederland betrof het vrij recent een conservator van het Legermuseum en een medewerker van het Stadsarchief Amsterdam. Ook in Amerika ging het eerder om een medewerker, Denning McTague, die als stagiair documenten m.b.t. de Burgeroorlog stal en verkocht op eBay. In het bekendste Nederlandse geval van reguliere diefstal ging het om kostbare aandelen en obligaties uit de archieven van Amsterdam en Vlaardingen. Van grootschalige verzamelaars heeft men in Nederland dus niets te vrezen; ook het aanleggen van autografencollecties is in dat opzicht verleden tijd.
De KVAN stelde een aantal jaren geleden een commissie in het leven inzake het naleven van een ethische gedragscode of Beroepscode voor Archivarissen, zoals ook voor andere beroepen gebruikelijk is. Onder punt 8 staat o.a. vermeld dat er geen financieel gewin mag worden behaald uit zijn functie. Bewustwording op dit punt is de afgelopen jaren gelukkig toegenomen. Vroeger werden archiefstukken bijvoorbeld nog wel eens weggegeven bij buitenlandse staatsbezoeken (bv. stukken uit het archief van raadpensionaris Heinsius aan Groot-Brittannië). Dat zou nu - hopelijk - echt niet meer kunnen!


Gerelateerde blogs

Het duurste document (ooit)
Grootste archiveringsschandaal in het Vaticaan (ooit)

Bronnen
artikel Washington Post 18 juli 2011:
http://www.washingtonpost.com/local/as-document-theft-probe-of-historian-landau-grows-so-do-questions-on-who-he-is/2011/07/18/gIQAc70kbI_story.html
artikel The Daily Beast 2 november 2011:
http://www.thedailybeast.com/articles/2011/11/02/barry-h-landau-awaits-trial-fall-of-a-master-presidential-collector.html
artikel Wall Street Journal 30 september 2011:
http://online.wsj.com/article/SB10001424052970204422404576596873383476078.html
artikel Daily Mail 28 juni 2012:
http://www.dailymail.co.uk/news/article-2165774/Historical-collector-gets-7-years-stealing-1m-rare-presidential-papers.html
blog Ingmar Koch: http://ingmarbladertenschrijft.blogspot.nl/2012/02/landau-pleit-schuldig-en-diefstal-in.html
uitgebreid profiel verzamelaar Barry Landau in The New Republic d.d. 14-12-2011: http://www.tnr.com/article/politics/magazine/98537/collector-barry-landau-memorabilia-theft?page=0,0
verslag rechtszitting Baltimore Sun (incl. video, documenten en overjas met dieppe zakken) 27 juni 2012: http://www.baltimoresun.com/news/breaking/bs-md-landau-sentenced-20120627,0,1797123.story?page=1
reactie NARA 27 juni 2012: http://www.archives.gov/press/press-releases/2012/nr12-133.html


Gecorrigeerd d.d. 02/07: in een eerdere versie van dit blog werd abusievelijk Franklin Delano Roosevelt als eerste Amerikaanse president vermeld, met welke Landau persoonlijk contact had.