Wereldwandelen (18): Jan Vet 'de wereld-tonroller'

Op zondag 21 oktober 1923 vertrok Jan Vet vanaf de Amsterdamse Nieuwmarkt voor een vier jaar durende tocht om de wereld van 40.000 km. Nou was dat op zich niet zo heel bijzonder meer. Wereldwandelaars waren er, inmiddels ook in Nederland, te over. Wel origineel (voor Nederlandse begrippen wel te verstaan; zie Wereldwandelen deel 19) was het idee om hierbij een ton voor zich uit te rollen. Honderden nieuwsgierigen waren dan ook samengedromd om, met name, de ton te aanschouwen 'alsof een ton iets anders is dan een ton'.

Diogenes

Vet lokte daarmee in ieder geval vergelijkingen uit met de Griekse wijsgeer Diogenes. Volgens de overlevering sliep Diogenes in Athene buiten in een regenton (al is een grote griekse amfora veel waarschijnlijker geweest) met slechts een mantel, een kom en een nap als zijn bezittingen. Hij nam waarschijnlijk de geuzennaam hond over in zijn publieke gedragingen. Diogenes geldt als een van de grondleggers van het cynisme.

[Jean-Leon Gerome, Diogenes, 1860]

Nieuwmarkt

Vet was uitgedost in een witte trui met rood-wit-blauw lint en maakte een opgewekte indruk ondanks de 40.000 K.M. die in het verschiet lagen. Wel ergerde hij zich aan het gedrang van talloze kinderen ('kleine tuig').
Samen met enige van zijn vrienden werden de nodige prentkaarten verkocht 'waarop hij afgebeeld staat in Napoleontische houding', met de aanvullende vermelding dat hij zonder geld te voet de reis om de wereld maakt. 'Controleboeken ter inzage. De opbrengst der foto's dient, om de onkosten te bestrijden.'
Wat hier precies onder 'Napoleontische houding' wordt verstaan is enigszins onduidelijk. Dit hangt af van de context van de (onbekende) foto, maar aannemelijk is het dat Vet hierop staat afgebeeld met gekruiste armen voor de borst (en wellicht een fronsende blik?).

'Wijlen Diogenes placht in een ton te kruipen, om ver van de aardsche beslommeringen, zich op deze ongewone plaats over te geven aan wijsgeerige bespiegelingen.
Vet is in zijn soort ook een wijsgeer, maar van meer practischen aanleg, want hij gebruikt zijn ton juist om de aandacht op zich te vestigen. Hij is ook niet van plan er in te kruipen, want daartoe is het vat te klein.'

Omstanders

De meningen onder het publiek over zijn onderneming waren nogal verdeeld:

- 't Is een kolossaal plan ... er zit muziek in, mompelde een der omstanders.
- Ja, c'est le ton, qui fait la musique, antwoordde een ander, maar de meesten begrepen, niet ten onrechte, niet precies wat er mee bedoeld werd.
- 't Is een reclame voor een brouwerij.
- Ja, maar dan komt hij niet door Amerika, merkte een Zeedijk-bewoner op, wiens neus de duidelijke sporen droeg van een langdurig verblijf in een niet drooggelegde stad.
- Och, hij gooit de ton, als hij buiten de stad is, in 't water, 't is allemaal Jan Klaassen, en daarom laat hij een vrouw en drie kinderen in den steek, hoorden wij zeggen.

Vertrek

Om ongeveer twee uur vertrok de wereldwandelaar nadat er eerst nog een plechtige foto was genomen, zijn ton voortrollende, over de Kloveniersburgwal en vervolgens door de Damstraat omringd door honderden, zo mogelijk enige duizenden mensen.

'Diogenes zocht, naar verteld wordt, eeuwen geleden met een lantaarntje naar verstandige menschen, en hij moest lang zoeken, naar verluidt.
Zondagmiddag leek het ons, of wij nog niet veel verder waren gekomen.'

[Caesar van Everdingen, Diogenes zoekt een echte man, 1652]

'Zoo'n nieuwerwetsche twintiger-eeuwsche Diogenes'

Het nieuws van zijn vertrek werd ook elders in de pers opgepikt.

Volgens een bericht uit de Leeuwarder Courant presenteerden vrienden van een van de beursmannen te Amsterdam hun collega - en naamgenoot van Jan Vet - hem met een kleine ton, als aanzet om daarmee te rollen. Deze kleine kinderachtigheid werd desondanks als een vrolijk moment ervaren 'in het niet florissant effectenhandel bestaan van deze tijden!'

Middelburg

De ton werd hoe dan ook niet vlak buiten Amsterdam in het water gegooid, zoals door een enkele hoofdstedeling eerder was gesuggereerd.

'Te dezer stede [Middelburg] is een adspirant-om de wereld-wandelaar geweest - ge weet, tegenwoordig heeft men hier en elders meer van die leden van het gilde van een nieuw bedrijf - die zeide de wereld te zullen rondwandelen, steeds een ton voort-trappende, zoo'n nieuwerwetsche twintiger-eeuwsche Diogenes, en door prent-briefkaarten verkoopen onderweg in zijn nobel bestaan zou trachten te voorzien.'

Of Jan Vet uiteindelijk veel verder is gekomen dan Zeeland, is onbekend.

Bronnen
Het Centrum 23-10-1923
Vlissingse Courant 27-10-1923
Middelburgsche Courant 03-11-1923
Leeuwarder Courant 03-11-1923

p.s.

De naam Diogenes heeft ook nog een bijzondere relatie tot het archiefwezen. In deze voormalige grote bunker (codenaam Diogenes) van de staf van de Derde Jachtdivisie op de Veluwe te Schaarsbergen, werd na de Tweede Wereldoorlog een hulpdepot van de Rijksarchiefdienst gevestigd met ruimte voor tientallen kilometers papier. Lees meer hierover:

http://home.kpn.nl/witie/Diogenes.htm

[De bunker Diogenes met aan de voorzijde het administratiegebouw]

[De bunker Diogenes van de oostzijde]