Zoeken in deze blog

Translate

zondag 11 september 2011

9/11 in fotografische context

Kunnen de gebeurtenissen van 10 jaar geleden samen worden gevat in één of twee foto's? Het antwoord is bevestigend, al toont dat antwoord tegelijk altijd het grote belang van context.

The Falling Man

Onderstaande foto van AP-fotograaf Richard Drew staat ook wel bekend als 'the falling man' oftewel de vallende man.


De foto was al in de dagen na 9/11 meteen wereldnieuws. Ik kan mij nog goed herinneren dat er destijds in de Nederlandse media over de hinkeltjes-duikelende man werd gesproken (ik kan dit overigens niet meer terugvinden).
De foto heeft iets surrealistisch kalmerends over zich: te midden van de enorme chaos in de Twin Towers, had één iemand voor zichzelf de weloverwogen beslissing genomen in ogenschijnlijk ontspannen houding naar beneden te springen als ware hij een soort schoonspringer. Het was 09:41:15 plaatselijke tijd.

Context

Dit is gedeeltelijk een verkeerde indruk. De foto is er slechts één uit een serie (de val duurde 27 seconden) waarin veel eerder sprake is van een buiteling, iets dat ook haast niet anders kan gezien de grote hoogte en de werking van zwaartekracht. In die zin is deze foto dus buiten zijn eigen context geplaatst, waardoor ze vanzelf een andere betekenis krijgt.
De innerlijke kalmte die de houding van de man uitstraalt staat bovendien haaks op de bedoeling van de publicatie van deze foto: als uiting van wanhoop. Hoe erg moest de ramp wel niet zijn voor iemand om te besluiten van zo'n grote hoogte naar beneden te springen?

'Jumpers'

Er waren overigens vele 'jumpers' die dag: hun aantal wordt geschat op zo'n tweehonderd. Ik vond het dan ook opvallend om te lezen dat officieel alle doden bij de aanvallen op het WTC van die dag zijn geclassificeerd als doodslag - dit in tegenstelling tot zelfdoding.
In het laatste geval gaat men namelijk uit van een duidelijk vooropgezet plan, terwijl in dit geval er een externe aanleiding voor nodig was. De beslissing om te springen was in die zin dus onvrijwillig genomen en daarmee geen zelfmoord, volgens de wetgeving.

Wanhoopsdaad?

Juist deze bedoeling of wanhoopsdaad - nog voor het daadwerkelijk instorten van de torens - werkte echter tegen de foto. Het idee van vrije keuze, terwijl er nog hoop is, leidde tot veel kritiek: dit was niet zoals men zich de ramp wilde herinneren. Deze en andere soortgelijke foto's werden niet meer geherpubliceerd of zelfs verwijderd.
In de bekende documentaire 9/11 van de Franse broers Naudet (over de brandweer) worden de doden buiten eveneens bewust niet getoond, al is het ploffende geluid van de vallende lichamen bijna even effectief. Ook in de documentaire 102 minutes that changed America heerst ongeloof bij de gedachte dat mensen springen ('is het geen stoel?' 'Hij is naar buiten gevallen, die arme man.'). Tegelijk wordt duidelijk dat dit beeld van levende c.q. springende mensen heel veel omstanders het meest raakt.

Identiteit

Er zijn diverse pogingen geweest 'the falling man' te identificeren. Na een eerdere, valse identificatie wordt sinds 2006 Jonathan Briley als meest waarschijnlijke kandidaat gezien. Hij was een 43-jarige medewerker van het Windows of the World restaurant. Bekijk de documentaire The Falling Man.

Thomas Hoepker

De andere foto is minstens zo geruchtmakend, al is het maar omdat ie in eerste instantie niet is gepubliceerd. Het betreft een foto van Magnum-fotograaf Thomas Hoepker van een groepje New Yorkers rustend aan de oever van de Hudson. In een park te Brooklyn keuvelen zij ontspannen verder in de zon, met op de achtergrond het zich onttrekkende drama. Het was die dinsdag inderdaad een ongewoon mooie lentedag.


Zelfcensuur

De foto verscheen pas in 2006 in een boek n.a.v. het vijfjarige voorval. Publicatie ervan zorgde direct voor controverse. Eén columnist van de New York Times, Frank Rich, gaf er een morele lading aan: het geportretteerde gezelschap van jonge, hippe mensen (typisch voor New York) toonde een duidelijk gebrek aan zelfinzicht. Met andere woorden, Amerika zou het ook nooit leren.
Eén van de gefotografeerden (de man met zonnebril rechts op de foto; Walter Sipser) onthulde zichzelf en bekende op dat moment juist in een soort shock-toestand te verkeren. Bovendien had hij geen toestemming gegeven voor de foto, die zijns inziens ook niet overeenkomstig de werkelijkheid was. Beeld en werkelijkheid komen dus wederom niet overeen.

Herinnering

Deze foto is daarmee een foto geworden over de geschiedenis van 9/11 en vooral ook hoe wij ons iets herinneren. We kunnen desondanks niet in de gedachten van deze mensen kijken: hun houding suggereert alvast nonchalance in plaats van enige betrokkenheid. Waarom staan ze bijvoorbeeld niet rechtop te wijzen of houden hun hand voor de mond uit schrik?
Tegelijkertijd moeten we beseffen dat het leven ook gewoon doorging: de wereld stond die dag niet stil, hoe zeer (of hoe graag) we dat ook zouden willen geloven.

Ground Zero

Zelf vind ik onderstaande foto eigenlijk nog het meest treffende beeld van de ramp: de drie overgebleven staken in de grond. In de dagen erna werd het vaak gebruikt in de media als stille achtergrond. Waarom heeft men dit niet gewoon als onmiddellijk herkenbaar monument laten staan, in plaats van allerlei ingewikkelde constructies te ontwerpen?


De recente oproep van burgemeester Bloomberg van New York om niet langer te refereren aan Ground Zero - 'een term die herinnert aan het verleden, terwijl we vooruit moeten kijken' - is al even gekunsteld. Liever wil hij bij de feiten blijven van de gepleegde nieuwbouw: The World Trade Center en The National September 11 Memorial and Museum. Brandweerlieden noemden het gebied overigens destijds gewoon 'the pile'. Het feit dat velen van hen bij de ramp waren omgekomen en tussen het puin lagen geeft aan dat daar in elk geval geen humor achterstak.

Gerelateerde blogs:

De confettiparade van 9/11

1 opmerking:

Ingmario zei

Mooi stukje Otto.
Falling man (foto, artikel en documentaire) vind ik altijd heel aangrijpend
Ik wist niet dat die tweede foto pas vijf jaar geleden voor het eerst gepubliceerd is.